بررسی اثر متقابل ژنوتیپ و محیط برای برخی صفات زراعی ژنوتیپ های بزرک

به منظور بررسی اثر متقابل بین ژنوتیپ و محیط و هم چنین ارزیابی پایداری 9 ژنوتیپ بزرک، دو آزمایش جداگانه به منظور ایجاد 6 محیط مختلف به صورت طرح کرت های دو بار خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. در آزمایش اول تاریخ کاشت کرت های اصلی، ارقام کرت های فرعی و تراکم کاشت کرت های فرعی فرعی را تشکیل دادند. در آزمایش دوم دو سطح مختلف آبیاری کرت های اصلی، ارقام کرت های فرعی و تراکم کاشت کرت های فرعی فرعی را تشکیل دادند. برای برآورد اثر متقابل ژنوتیپ و محیط عملکرد دانه و روغن، تجزیه واریانس مرکب در مجموع 6 محیط و با فرض ثابت بودن اثر ژنوتیپ ها، و تصادفی بودن اثر محیط ها انجام شد. تجزیه واریانس مرکب تفاوت های معنی داری بین ژنوتیپ ها و اثر متقابل ژنوتیپ و محیط را برای عملکرد دانه و روغن نشان داد. جهت بررسی دقیق تر و پی بردن به اثر متقابل و تعیین پایداری ژنوتیپ ها از آماره پایداری امی (روش تجزیه اثرات اصلی جمع پذیر و اثرات متقابل ضرب پذیر) استفاده گردید. این روش مشتمل بر تشکیل جدول تجزیه واریانس امی، تعیین مدل مناسب و برآورد میزان نویز (باقی مانده)، محاسبه مقادیر مولفه های اصلی ژنوتیپ × محیط و پارامتر های اثر متقابل ژنوتیپ × محیط برای ژنوتیپ ها و محیط ها و محاسبه آماره های پایداری در مدل ammi به نام های sipc و ev است. هم چنین تجزیه خوشه ای ژنوتیپ ها و محیط ها و تجزیه الگوی واکنش ژنوتیپی در آماره های پایداری مدل ammi انجام گردید. تجزیه پایداری در مورد عملکرد دانه مشخص کرد که آثار ژنوتیپ، محیط و اثر متقابل ژنوتیپ ×محیط بسیار معنی دار هستند و سه مولفه اول در مجموع بیش از 99% از مجموع مربعات اثر متقابل را بیان نمود. بر مبنای اولین مولفه اصلی اثر متقابل و میانگین عملکرد ژنوتیپ ها و هم چنین نتایج تجزیه خوشه ای ارزش های ژنوتیپی و محیطی نتیجه گیری شد که ژنوتیپ های l22 (7c) و l18 (8c) دارای کمترین اثر متقابل ژنوتیپ و محیط هستند. ژنوتیپ l22 (7c) با عملکرد بالاتر از میانگین به عنوان ژنوتیپ پایدار و پرمحصول ارزیابی شد. در ضمن ژنوتیپ l18 (8c) ژنوتیپ پایدار ارزیابی شد ولی با عملکرد پایین تنها از نظر پایداری مطلوب شناخته شد. هم چنین مشاهده شد که محیط های مورد ارزیابی همگی در ایجاد اثر متقابل سهم داشتند. تجزیه پایداری عملکرد روغن نیز نشان داد که آثار ژنوتیپ، محیط و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط بسیار معنی دار هستند و سه مولفه اول در مجموع بیش از 98% از مجموع مربعات اثر متقابل را تبیین نمودند. بر مبنای اولین مولفه اصلی اثر متقابل و میانگین عملکرد ژنوتیپ ها، ژنوتیپ های کردستان (1c)، l22 (7c) و l18 (8c) دارای کمترین اثر متقابل ژنوتیپ و محیط هستند. و ژنوتیپ های کردستان (1c)، l22 (7c) با عملکرد بالاتر از میانگین به عنوان ژنوتیپ پایدار و پرمحصول معرفی شدند ولی بر مبنای آماره های پایداری فقط l22 (7c) به عنوان ژنوتیپ پایدار شناخته شد. با نتایج به دست آمده ژنوتیپ l22 (7c) با عملکرد بالا و واکنش پایدار به عنوان رقم مناسب برای تولید دانه و روغن و یا ورود به برنامه های اصلاحی معرفی می گردد.